Việc cải tạo các khu vực đất công dôi dư tại các đô thị lớn hoàn toàn có thể giải được bài toán khó lâu nay: xây dựng thêm nhiều phòng học ngay giữa thành phố đông đúc, đồng thời vẫn đảm bảo không gian và điều kiện học tập cho học sinh.
Mỗi sáng tại Hà Nội, nhiều tuyến phố thường xuyên rơi vào tình trạng ùn tắc trước cổng trường vì phụ huynh đưa đón con. Không ít gia đình buộc phải cho con học xa nhà do trường nằm trong khu vực đã quá tải.
“Gần nhà thì không còn chỗ, mà đi xa thì tắc đường, sinh hoạt cả gia đình bị đảo lộn”, chị Vân, phụ huynh có con học cấp 3 chia sẻ.
Tình trạng tương tự cũng xuất hiện tại TP. HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng… khi tốc độ đô thị hóa và tăng dân số cơ học nhanh hơn tốc độ xây mới trường học. Vừa thiếu phòng học, vừa thiếu sân chơi, cây xanh, lối tiếp cận an toàn, bãi đỗ xe và hạ tầng phụ trợ theo quy chuẩn.
Ở chiều ngược lại, từ cuối năm 2024, Chính phủ yêu cầu thực hiện nghiêm việc tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý tài sản công. Trên cơ sở đó, các địa phương đang rà soát quỹ nhà, đất công không còn nhu cầu sử dụng hoặc sử dụng kém hiệu quả.
Theo Bộ Tài chính, đến 30/9/2025, cả nước còn khoảng 13.759 cơ sở nhà, đất công dôi dư tại 34 tỉnh, thành cần được sắp xếp, xử lý. Nếu được chuyển đổi đúng quy hoạch và quy trình, đây có thể trở thành nguồn lực quan trọng để bổ sung hạ tầng giáo dục mà không phải đánh đổi không gian đô thị.
Việc “thiếu trường lớp” và “dôi dư đất công” xuất hiện song song đặt ra vấn đề: Làm thế nào để chuyển một phần quỹ đất này sang phục vụ giáo dục một cách đúng luật, minh bạch?
Trên thực tế, khung pháp lý đã cơ bản đầy đủ. Luật Đất đai 2024 và Nghị định 151/2017/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 51/2022/NĐ-CP) quy định chi tiết về thủ tục thu hồi, giao/cho thuê đất và chuyển mục đích sử dụng. Quy trình này đảm bảo các bước hành chính từ lập phương án, thẩm định, phê duyệt, đến lựa chọn hình thức sử dụng như đấu giá, đấu thầu hoặc cho thuê có điều kiện, kèm cơ chế giám sát chặt chẽ.
Về tiêu chí kỹ thuật, Quyết định 09/2021/QĐ-TTg và QCVN 01:2021/BXD đưa ra các yêu cầu cụ thể về mật độ xây dựng, sân chơi, cây xanh, khoảng lùi và tổ chức giao thông tiếp cận an toàn, giúp sàng lọc những khu đất không đủ điều kiện làm trường.
Hiện nay, một số địa phương đã bắt đầu triển khai cơ chế này. Hồi đầu năm, chính quyền quận 6 (cũ) (TP. HCM) đề xuất chuyển 8 khu đất công bỏ hoang để xây 8 trường học và 1 công viên cây xanh, nhằm giải quyết áp lực thiếu chỗ học và sử dụng hiệu quả quỹ đất công.
Tại Hà Nội, thành phố cũng ưu tiên sử dụng quỹ đất di dời cơ quan, nhà máy để xây dựng trường học công lập, giảm áp lực thiếu chỗ học tại các quận nội thành trong những năm gần đây.
Thiết lập một “luật chơi chung” cho tất cả các chủ thể tiếp cận đất công, bao gồm cả hệ thống công và tư nhân là vô cùng quan trọng. Quá trình lựa chọn đơn vị sử dụng đất phải công khai, minh bạch và cạnh tranh, đi kèm các ràng buộc thực thi rõ ràng: cam kết học phí trong khung cho phép, chính sách học bổng, chỉ tiêu dành cho nhóm yếu thế, hay quy định về không gian cộng đồng.
Khi cơ chế này được thực hiện nghiêm túc, năng lực và cam kết xã hội của từng chủ thể sẽ trở thành tiêu chí đánh giá chính.
Về năng lực triển khai, nhiều hệ thống giáo dục ngoài công lập đã vận hành trường học quy mô lớn với mô hình quản trị thống nhất và kinh nghiệm mở mới cơ sở tại nhiều địa phương, trong đó có một số địa điểm được xây dựng trên nền các khu đất công dôi dư.
Trong số này, Tập đoàn Giáo dục EQuest là một ví dụ. Doanh nghiệp này đang vận hành Trường Liên cấp Alpha Hải Phòng trên khu đất rộng 22.185,5 m2 tại phường Anh Dũng, quận Dương Kinh (cũ), nay là phường Hưng Đạo, Hải Phòng.
Đây vốn là khu đất công do Hội Chữ Thập đỏ thành phố Hải Phòng quản lý, nhưng sau nhiều năm để hoang không thi công, UBND thành phố Hải Phòng đã thu hồi và trường Alpha Hải Phòng được thành lập theo Quyết định số 348/QĐ-UBND ngày 2/2/2024 của UBND thành phố. Hiện trường đã đi vào hoạt động năm thứ hai, tiếp tục phát triển mô hình giáo dục liên cấp từ tiểu học đến trung học.
Sự hiện diện tại cả đô thị lõi và các địa phương vệ tinh giúp đưa dịch vụ giáo dục gần hơn với học sinh, giảm chi phí di chuyển và lưu trú. Nếu tham gia vào cơ chế cạnh tranh công khai cùng các ràng buộc xã hội, các hệ thống giáo dục liên cấp có thể hỗ trợ các địa phương tăng nhanh chỉ tiêu chỗ học mà vẫn đảm bảo chuẩn kỹ thuật và chất lượng vận hành.
Khi thực hiện đúng quy hoạch và thủ tục, việc chuyển một phần đất công sang giáo dục mang lại lợi ích cộng hưởng: phụ huynh và học sinh có trường gần nhà, đô thị cải thiện không gian công cộng và thị trường lao động được hưởng lợi khi đào tạo gắn với nhu cầu thực tế tại các địa phương.
Theo các chuyên gia, việc triển khai xây trường học trên đất công dư thừa nên bắt đầu bằng các thí điểm nhỏ nhưng đảm bảo tính hiệu quả. Nếu làm được, các đô thị lớn của nước ta hoàn toàn có thể giải được bài toán khó lâu nay: “Xây dựng thêm nhiều phòng học ngay giữa thành phố đông đúc, đồng thời vẫn đảm bảo không gian và điều kiện học tập cho học sinh”.
Bài viết gốc: VietNam Finance
